Bình minh vừa hé rạng trên quốc lộ 1A, những gian hàng tại chợ Quảng Biên đã bắt đầu tấp nập. Cách trung tâm thành phố Biên Hòa khoảng 20km về phía đông bắc, khu chợ này không chỉ đơn thuần là điểm mua bán hàng hóa, mà còn là nơi lưu giữ và phát triển những giá trị văn hóa đặc sắc của cộng đồng người Quảng Trị xa xứ.
Hành trình nửa thế kỷ giữa lòng Nam Bộ
Điểm đặc biệt của chợ Quảng Biên nằm trong chính câu chuyện lịch sử hình thành của nó. Tọa lạc tại km 75+500 trên quốc lộ 1A thuộc xã Quảng Tiến, huyện Trảng Bom, chợ là sản phẩm của làn sóng di cư từ miền Trung vào Nam trong những năm 1970.
Tiền thân của chợ Quảng Biên bắt nguồn từ năm 1972, khi 311 hộ gia đình Công giáo từ Quảng Trị di cư vào vùng đất Thống Nhất (nay là huyện Trảng Bom) dưới sự dẫn dắt của linh mục Gioan Baotixita Nguyễn Kim Thông. Cái tên "Quảng Biên" chính thức được hình thành vào năm 1974 khi Đức cha Giuse Lê Văn Ấn quyết định ghép hai địa danh "Quảng Trị" và "Biên Hòa" để đặt tên cho giáo xứ mới.
Ban đầu, khu chợ chỉ là điểm tập kết nhỏ của cộng đồng người Huế di cư, nơi họ trao đổi những đặc sản quê nhà như mắm ruốc, bánh canh Nam Phổ hay bún bò Huế. Từ những gian hàng tạm bợ dọc theo con đường đất, chợ Quảng Biên dần hình thành và trở thành trung tâm kinh tế - văn hóa của khu vực.
Giai đoạn 1987-2012 đánh dấu bước phát triển vượt bậc khi nhà thờ Quảng Biên được xây dựng và mở rộng, thu hút thêm nhiều cư dân đến sinh sống. Năm 2010 đánh dấu một bước ngoặt quan trọng khi chính quyền địa phương quyết định đầu tư nâng cấp chợ thành khu thương mại tập trung với diện tích 1,2 ha, được chia thành 150 sạp hàng được phân loại theo nhóm mặt hàng.
Gần đây nhất, vào năm 2023, nhân dịp kỷ niệm 50 năm thành lập giáo xứ, chợ tiếp tục được chỉnh trang với hệ thống điện chiếu sáng hiện đại và lắp đặt thêm biển chỉ dẫn bằng cả tiếng Việt lẫn tiếng Anh, hướng đến phục vụ cả du khách quốc tế.
Không gian kiến trúc đặc trưng
Chợ Quảng Biên có quy hoạch độc đáo với sự phân bố các dãy hàng theo trục dọc quốc lộ, tạo thành hình chữ Y. Khu vực phía đông tập trung các mặt hàng nông sản tươi sống, trung tâm là khu vực bán hàng may mặc và gia dụng, trong khi khu ẩm thực nằm sâu bên trong, tạo nên một không gian riêng biệt cho những trải nghiệm ẩm thực đặc sắc.
Thiết kế này không chỉ tận dụng tối đa mặt bằng hẹp dọc theo quốc lộ mà còn đảm bảo dòng lưu thông hàng hóa diễn ra liên tục từ sáng sớm đến tối muộn, phục vụ nhu cầu đa dạng của người dân địa phương cũng như du khách.
Hệ sinh thái hàng hóa đa dạng
Nông sản đặc trưng của Đồng Nai
Khu vực phía đông chợ là nơi quy tụ các mặt hàng nông sản tươi sống đặc trưng của vùng đất Đồng Nai. Từ những trái mít tố nữ Trảng Bom vàng ươm, bưởi Tân Triều căng mọng đến thịt heo rừng lai được nuôi tại vườn quốc gia Cát Tiên, tất cả đều mang đậm hương vị địa phương.
Đặc biệt, rau rừng như đọt choại, lá giang và măng le - những nguyên liệu đặc trưng trong ẩm thực Nam Bộ - cũng được bày bán tại đây. Măng le được khai thác từ những cánh rừng cao su lâu năm, có vị ngọt tự nhiên và giòn sần sật, là nguyên liệu không thể thiếu trong các món canh chua miền Nam.
Khu ẩm thực xứ Huế
Chiếm tới 40% tổng số gian hàng, khu ẩm thực Huế tại chợ Quảng Biên là điểm nhấn độc đáo nhất. Đây là nơi lưu giữ những hương vị nguyên bản của cố đô, nhưng cũng không thiếu những biến tấu sáng tạo để phù hợp với khẩu vị người Nam Bộ.
Các món ăn được chế biến theo công thức gia truyền, với nguyên liệu chính như nước mắm ruốc hay bột gạo đều được vận chuyển trực tiếp từ Thừa Thiên - Huế, đảm bảo giữ trọn hương vị quê nhà.
Bánh bột lọc tại đây có điểm đặc biệt là được gói trong lá chuối thay vì lá dong truyền thống, nhân tôm đất tươi lột vỏ trộn với thịt ba chỉ. Điểm khác biệt là phần bột được nhào với nước luộc tôm tạo màu hồng tự nhiên, vừa đẹp mắt vừa thơm ngon.
Bún riêu cua đồng là món ăn được nhiều người ưa chuộng với nước dùng nấu từ xương heo hầm với cua đồng giã nhuyễn, ăn kèm rau sống đa dạng gồm xà lách, kinh giới, tía tô và đặc biệt có thêm lá vằng – loại rau đặc trưng của vùng đất cát trắng miền Trung.
Phần tráng miệng không thể thiếu các loại chè Huế với hơn 20 biến thể, từ truyền thống đến sáng tạo như chè đậu ván, chè hạt sen long nhãn, chè bắp nướng... Đáng chú ý nhất là món chè "cung đình" gồm 7 loại đậu tượng trưng cho thất tinh, được nấu theo công thức của các thái giám triều Nguyễn.
Hàng thủ công mỹ nghệ
Dọc các lối đi chính, du khách sẽ bắt gặp những gian hàng bán đồ mỹ nghệ từ làng gốm Tân Vạn (Biên Hòa) và tranh thêu XQ Đà Lạt. Những bộ ấm chén men xanh trắng vẽ hoa văn rồng phượng tinh xảo, có giá dao động từ 200.000 - 500.000 đồng/bộ tùy kích cỡ, là những món quà lưu niệm ý nghĩa cho du khách.
Nhịp sống chợ Quảng Biên
Từ 5 giờ sáng đến 21 giờ tối hàng ngày, chợ Quảng Biên luôn tấp nập người mua kẻ bán, tạo nên bức tranh sinh động về đời sống kinh tế - xã hội của địa phương. Tuy nhiên, mỗi khung giờ lại có những đặc trưng riêng, tạo nên nhiều lựa chọn cho người mua sắm.
Từ 5 giờ đến 7 giờ sáng là thời điểm lý tưởng để mua hải sản tươi sống như mực mai, tôm sú vừa được ngư dân Cần Giờ chuyển lên. Đây cũng là lúc các quầy rau củ quả đầy ắp những sản phẩm tươi mới nhất từ các vườn rau xung quanh khu vực.
Buổi chiều từ 15 giờ đến 17 giờ là thời điểm các món ăn Huế được bày bán đầy đủ nhất, đặc biệt là các loại bánh mới ra lò còn nóng hổi, thơm phức. Đây cũng là giờ cao điểm khi nhiều người ghé qua chợ để mua đồ chuẩn bị cho bữa cơm tối.
Từ 19 giờ đến 21 giờ tối, giá cả tại chợ thường mềm hơn 10-15%, đặc biệt là các mặt hàng rau củ và đồ khô. Đây là thời điểm lý tưởng cho những ai muốn tiết kiệm chi phí mua sắm.
Điều làm nên sức hấp dẫn độc đáo của chợ Quảng Biên chính là sự giao thoa văn hóa giữa hai miền Nam - Trung. Từ cách bài trí hàng hóa, phong cách mua bán đến những món ăn, tất cả đều phản ánh sự hội nhập nhưng không hòa tan của người dân xứ Huế nơi miền đất mới.
Các tiểu thương tại chợ, dù đã sinh sống tại Đồng Nai nhiều thập kỷ, vẫn giữ được giọng nói đặc trưng của người Huế, nhẹ nhàng, thanh thoát. Cách chế biến món ăn cũng vẫn theo phong cách truyền thống, chú trọng vào hương vị tinh tế và cách trình bày đẹp mắt. Trong khi đó, các yếu tố của văn hóa Nam Bộ cũng hiện diện rõ nét qua những món ăn đặc trưng như bánh tét, bánh giò, hay cách trang trí không gian chợ với những màu sắc rực rỡ, sống động.
Hướng đến tương lai
Trải qua hơn 50 năm hình thành và phát triển, chợ Quảng Biên không chỉ là điểm mua sắm quen thuộc của người dân địa phương mà còn dần trở thành điểm đến hấp dẫn trong các tour du lịch khám phá văn hóa ẩm thực Đồng Nai. Với vị trí chiến lược trên trục quốc lộ 1A và sự đầu tư của chính quyền địa phương, chợ Quảng Biên đang từng bước phát triển theo hướng bền vững, giữ gìn bản sắc văn hóa đặc trưng nhưng không kém phần hiện đại và tiện nghi.
Hành trình khám phá chợ Quảng Biên chính là cuộc phiêu lưu xuyên qua không gian và thời gian, nơi mỗi món ăn đều mang trong mình câu chuyện về sự dung hòa giữa hai miền văn hóa. Từng hương vị ở đây không chỉ làm thỏa mãn vị giác mà còn mở ra cánh cửa hiểu biết về lịch sử di dân và quá trình giao thoa văn hóa Bắc - Nam.
Chợ Quảng Biên, với tất cả những giá trị lịch sử, văn hóa và ẩm thực độc đáo, đang đứng trước nhiều cơ hội để phát triển thành một điểm đến du lịch văn hóa không thể bỏ qua khi đặt chân đến Đồng Nai. Đó không chỉ là niềm tự hào của người dân Quảng Tiến nói riêng mà còn là tài sản văn hóa chung của cả tỉnh Đồng Nai nói chung.
