Người dân địa phương gọi đó là cá ngần. Loại cá này có vẻ ngoài khá lạ, toàn thân chỉ một màu trắng, trong như thủy tinh, kích cỡ chỉ nhỉnh hơn cọng giá đỗ. Con lớn có thể to bằng đầu đũa.
Trên thân cá ngần, nổi bật là đôi mắt đen nhánh trông như hạt vừng và có 1 hàng vảy nhỏ li ti trước vây đuôi. Đầu của chúng nhọn và có nhiều răng. Còn phần xương mềm, giòn, dạng sụn.
Cá ngần hiện chỉ được khai thác từ tự nhiên. Ảnh: Esheep Kitchen
Anh Công Luyện (ở huyện Lương Sơn, Hòa Bình) có nhiều năm khai thác cá ngần ở sông Đà cho biết, loại cá này không ở gần bờ, thường sống ở những nơi có môi trường nước sạch.
Vào mùa (khoảng từ tháng 4 đến tháng 7 dương lịch), cá ngần bơi thành từng đàn nhưng muốn bắt chúng, người dân cần phải có kinh nghiệm.
“Việc đánh bắt cá ngần cần tỉ mỉ, khéo léo vì chúng thấy động là rẽ nước, tản ra mất tăm. Khi mặt nước yên ả, cá mới tụ thành đàn.
Người dân nếu có kinh nghiệm, chỉ cần đơm lưới, dùng vợt, vớt vội cũng được dăm ba cân cá ngần. Kỳ công hơn thì đi thuyền, sử dụng lưới chuyên dụng để khai thác nhanh với số lượng lớn”, anh nói.
Cá ngần thường xuất hiện vào tháng 4-5. Ảnh: Song Anh DC
Theo anh Luyện, cá ngần lúc tươi sống mềm như bún nhưng khi nấu lên, phần thịt săn lại, dai ngon. Vì thế, chúng được tận dụng làm thức ăn rất phổ biến.
Cá ngần có thể chế biến thành nhiều món nhưng ngon và phổ biến nhất là làm chả hoặc nấu canh chua.
Vì thức ăn của cá ngần là vi tảo, phù du trôi nổi và chúng chỉ sống được trong tự nhiên, nơi có vùng nước sạch nên khá lành, việc sơ chế cũng đơn giản. Cá sau khi mua về chỉ cần rửa sạch, để ráo rồi chế biến tùy ý.
Song, cần lưu ý loại cá này thân mềm nên sơ chế xong nên nấu ngay để đảm bảo giữ được hương vị tươi ngon, hấp dẫn.
Cá ngần dễ chế biến, ăn được cả con. Ảnh: Trần Hiền
Với món canh chua cá ngần được yêu thích, cách nấu và nguyên liệu cần chuẩn bị cũng khá đơn giản.
Dứa thái lát mỏng, đem xào cùng cà chua và hành khô (hoặc đầu hành phi thơm) rồi thêm nước và nêm nếm gia vị như những món canh chua quen thuộc khác.
Khi nước sôi, người ta bỏ cá ngần vào, thêm chút mẻ (hoặc me chua) cho dậy mùi, đun lửa nhỏ 5-10 phút là canh chín, bắc ra, rắc hành lá, thìa là thái nhỏ lên trên.
Canh chua cá ngần nóng hổi ăn với cơm hoặc chan với bún đều ngon. Vị chua thanh kết hợp với vị mềm ngọt của cá, người lớn hay trẻ nhỏ đều có thể thưởng thức.
Món canh chua cá ngần thích hợp ăn giải nhiệt vào mùa hè. Ảnh: Song Anh DC
"Ở một số địa phương như quê tôi, người dân kết hợp nấu canh chua cá ngần với dưa lá sắn hoặc măng chua, ăn bùi ngậy và rất thơm", anh Luyện cho hay.
Chả cá ngần cũng là món ăn phổ biến, được nhiều người ưa chuộng. Tùy văn hóa từng nơi và sở thích từng người mà người ta biến tấu món chả cá ngần thành nhiều phiên bản.
Trong đó, món đơn giản nhất là chả cá ngần với thìa lá, còn cầu kỳ hơn thì có chả cá ngần lá lốt, chả cá ngần vỏ quýt (giống chả rươi), chả cá ngần cuốn bánh đa nem (như nem rán).
Món chả cá ngần thìa là chế biến đơn giản. Ảnh: Quỳnh Như
Ngoài các món kể trên, người ta cũng sáng tạo nhiều món lạ miệng khác từ cá ngần, đáp ứng nhu cầu thưởng thức đa dạng như cá ngần đúc trứng, cá ngần chiên giòn, bún cá ngần…
Anh Luyện chia sẻ, cá ngần độc lạ từ hình thức đến hương vị nên mang lại cảm giác mới lạ cho mọi người khi ăn. Loại cá này thịt dai, xương giòn, vị thơm và ngọt thanh tự nhiên.
Theo cảm nhận riêng, anh đánh giá cá ngần ngon không kém các loại hải sản, thậm chí ngon hơn tôm và giá thành cũng cao tương đương.
Nhiều người sành ăn nhận xét cá ngần ngon, lạ miệng hơn cả tôm, cua nên giá cao vẫn hút khách thưởng thức. Ảnh: Trang Dong
Ở các địa phương nơi sông Đà chảy qua, người dân khai thác cá ngần về, bán tại chỗ với giá khoảng 150.000-200.000 đồng/kg. Khi vận chuyển xuống miền xuôi, đến Thủ đô hay “đi máy bay” vào miền Nam, loại cá này có giá 280.000-300.000 đồng/kg.
Vài năm gần đây, cá ngần được biết đến rộng rãi hơn. Người dân xem chúng như đặc sản “trời ban”, mỗi năm chỉ có một mùa nên dù giá cao vẫn tìm mua.
Thậm chí, có người còn gom vài cân một lần, đem về sơ chế sạch rồi cấp đông để bảo quản được lâu hơn, có thể sử dụng suốt nhiều tháng.
