Khi những tia nắng đầu tiên chưa kịp xuyên qua làn sương mù dày đặc trên cao nguyên đá, chợ phiên Đồng Văn đã bắt đầu một ngày mới trong tiếng nói cười rộn rã. Nằm giữa lòng thị trấn Đồng Văn thuộc tỉnh Hà Giang, cách thành phố Hà Giang khoảng 165km theo Quốc lộ 4C, phiên chợ không chỉ là nơi giao thương truyền thống mà còn là không gian hội tụ tinh hoa văn hóa của đồng bào các dân tộc thiểu số vùng cao.
Di sản gần một thế kỷ giữa lòng cao nguyên đá
Chợ phiên Đồng Văn mang trong mình lịch sử gần một thế kỷ, được xây dựng trong giai đoạn 1925-1928 dưới thời Pháp thuộc. Kiến trúc ban đầu của chợ thể hiện sự giao thoa văn hóa Việt - Hoa với kết cấu hình chữ U độc đáo. Điểm nhấn ấn tượng nhất của công trình là những cột đá nguyên khối nặng hàng tấn được ghép tỉ mỉ, cao hơn 4m và cần ba đến bốn người ôm mới hết. Các cột đá này được chạm khắc hoa văn tinh xảo, phản ánh trình độ thủ công bậc thầy của người xưa.
Nằm dưới chân núi Đồn Cao và được bao quanh bởi cao nguyên đá Đồng Văn - công viên địa chất toàn cầu được UNESCO công nhận, khu chợ như một viên ngọc giữa thiên nhiên hùng vĩ. Địa hình nơi đây được ví như một "lòng chảo" với những dãy núi đá vôi trùng điệp, tạo nên khung cảnh vừa hoang sơ vừa đầy chất thơ.
Trước năm 2018, chợ phiên Đồng Văn họp tại khu vực cũ gần phố cổ Đồng Văn, nơi vẫn còn lưu giữ những dãy cột đá sừng sững. Tuy nhiên, để đáp ứng nhu cầu mở rộng, chợ đã được di dời đến địa điểm mới với kiến trúc hiện đại bằng bê-tông, dù vẫn cố gắng duy trì không khí truyền thống. Sự thay đổi này mang lại không gian rộng rãi hơn nhưng cũng làm mất đi phần nào nét cổ kính vốn có của khu chợ, khiến nhiều du khách không khỏi tiếc nuối.
Sắc màu văn hóa dân tộc hội tụ
Mỗi sáng Chủ nhật, chợ phiên Đồng Văn trở thành điểm hẹn của đồng bào các dân tộc Mông, Dao, Tày, Nùng và Hoa trong trang phục truyền thống sặc sỡ. Phiên chợ bắt đầu từ tờ mờ sáng, khi sương mù còn phủ kín thung lũng, và kết thúc vào khoảng 10 giờ sáng.
Sức hút của chợ phiên Đồng Văn đến từ sự đa dạng về mặt hàng và những nét văn hóa độc đáo. Tại đây, du khách có thể chiêm ngưỡng những gian hàng thổ cẩm với hoa văn tinh xảo của người Mông, Dao - những tấm vải lanh nhuộm chàm, túi thổ cẩm, và những bộ trang phục truyền thống đầy màu sắc. Bên cạnh đó là các dụng cụ lao động như cuốc, xẻng, dao rựa - minh chứng cho đời sống nông nghiệp của người dân bản địa.
Một trong những nét độc đáo nhất của chợ phiên Đồng Văn là khu vực gia súc, nơi bán trâu, bò, lợn và gà. "Lợn cắp nách" - giống lợn nhỏ được nuôi thả tự nhiên - là mặt hàng đặc biệt, thường được người Mông mang xuống chợ trong những chiếc giỏ treo lủng lẳng. Ngoài ra, chợ còn có các loại dược liệu quý từ vùng cao như tam thất, đương quy, và đặc biệt là mật ong bạc hà - sản phẩm từ những cánh rừng hoa bạc hà trên cao nguyên.
Tinh hoa ẩm thực vùng cao
Ẩm thực tại chợ phiên Đồng Văn là sự kết hợp độc đáo giữa hương vị núi rừng và kỹ thuật chế biến truyền thống. Thắng cố - món ăn biểu tượng của vùng cao nguyên đá - được nấu từ nội tạng và thịt bò, ngựa hoặc dê, ninh nhừ cùng các gia vị đặc trưng như hạt dổi, sả, và gừng. Món ăn này thường được dùng kèm với rau rừng và chấm muối ớt, tạo nên hương vị đậm đà khó quên.
Rượu ngô Hà Giang, với hương thơm nồng nàn từ men lá, là thức uống không thể thiếu trong các phiên chợ. Du khách có thể thưởng thức rượu được ủ trong các chum sành truyền thống hoặc mua về làm quà. Ngoài ra, mèn mén (món ăn từ bột ngô hấp), bánh tam giác mạch (làm từ hạt của loài hoa đặc trưng Hà Giang), và xôi ngũ sắc cũng là những món ngon đáng thử khi đến với chợ phiên Đồng Văn.
Vừa thưởng thức ẩm thực, du khách vừa có thể ngồi quanh nồi thắng cố bốc khói nghi ngút, nhâm nhi chén rượu ngô trong tiết trời se lạnh của vùng cao, tạo nên trải nghiệm ẩm thực đầy đủ vị giác và cảm xúc.
"Bảo tàng sống" thu hút du khách
Theo thống kê, mỗi phiên chợ Đồng Văn thu hút khoảng 2.000-3.000 lượt khách, bao gồm cả du khách nội địa và quốc tế. Sự đa dạng văn hóa và ẩm thực khiến nơi đây trở thành "bảo tàng sống" về đời sống vùng cao.
Dù việc di dời sang địa điểm mới đã làm giảm bớt không gian cổ kính, phiên chợ vẫn giữ được nhịp sống sôi động nhờ các hoạt động giao lưu văn hóa và ẩm thực. Khu chợ cũ với những cột đá sừng sững giờ chỉ còn là di tích, trong khi chợ mới được xây dựng kiên cố nhưng thiếu đi nét duyên dáng của kiến trúc truyền thống.
Du khách đến chợ phiên Đồng Văn không chỉ để mua sắm mà còn để trải nghiệm văn hóa vùng cao một cách trọn vẹn. Họ có thể chụp ảnh cùng người dân địa phương trong những bộ trang phục thổ cẩm sặc sỡ, mua sắm đồ thủ công từ túi vải lanh đến vòng bạc chạm trổ - mỗi món đồ đều mang câu chuyện riêng của người làm ra chúng.
Ngoài ra, du khách còn có thể kết hợp tham quan chợ với việc khám phá phố cổ Đồng Văn, cách chợ khoảng 500m. Khu phố cổ với những ngôi nhà trình tường hàng trăm năm tuổi là điểm đến lý tưởng để hiểu thêm về kiến trúc cổ của vùng cao nguyên đá.
Kinh nghiệm tham quan chợ phiên
Để trải nghiệm trọn vẹn chợ phiên Đồng Văn, du khách nên đến sớm, từ 5h sáng, khi không khí chợ nhộn nhịp nhất và hàng hóa còn tươi ngon. Giá cả tại chợ thường không cố định, do đó du khách nên mặc cả nhẹ nhàng, đặc biệt khi mua đồ thủ công hoặc đặc sản.
Khi mua đặc sản, nên ưu tiên các sản phẩm có nguồn gốc rõ ràng. Ví dụ, mật ong bạc hà chuẩn thường có màu vàng nhạt, mùi thơm dịu, và đóng trong chai thủy tinh. Du khách cũng nên tránh mua hàng không rõ nguồn gốc, đặc biệt là các sản phẩm làm từ động vật hoang dã, vi phạm quy định bảo tồn.
Để có trải nghiệm trọn vẹn hơn, du khách nên kết hợp tham quan chợ với các điểm đến lân cận như Cột cờ Lũng Cú hay Dinh thự họ Vương, từ đó hiểu sâu hơn về vùng đất và con người Hà Giang.
Sau gần một thế kỷ tồn tại, chợ phiên Đồng Văn không chỉ là nơi giao thương mà còn là cầu nối văn hóa giữa các dân tộc vùng cao. Dù đã có những thay đổi về địa điểm và kiến trúc, nơi đây vẫn lưu giữ được tinh thần nguyên bản thông qua ẩm thực, trang phục, và lối sinh hoạt cộng đồng.
Chợ phiên Đồng Văn, với vị trí địa lý độc đáo và giá trị văn hóa lâu đời, đã và đang là điểm đến không thể bỏ qua trong hành trình khám phá vùng cao nguyên đá Hà Giang. Mỗi phiên chợ không chỉ là dịp để mua bán, trao đổi hàng hóa mà còn là không gian để các giá trị văn hóa truyền thống được lưu giữ và phát huy trong đời sống đương đại.
